اختلال کم‌توجهی ـ بیش‌‌فعالی یا ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) اختلالی است که معمولاً در زمان کودکی تشخیص داده می‌شود، ولی در بسیاری از موارد تا بزرگسالی ادامه پیدا می کند. باتوجه ‌به اهمیت شناخت زودهنگام این بیماری در سنین کودکی، در این مطلب همراه ما باشید تا به بررسی اختلال ADHD بپردازیم. کلینیک شبانه روزی نوید سلامت، واقع در شرق تهران، با کادر مجرب و متخصص از مشاوره تا درمان در کنار شماست.

بیماری اختلال کم توجهی (بیش‌ فعالی) چیست؟

اختلال ADHDیک نقص تکاملی‌ عصبی است که معمولا در سنین کمتر از 7 سالگی بروز می‌کند و اغلب تا بزرگسالی نیز ادامه دارد. اینکه یک کودک انجام تکالیف خود را فراموش کند و یا رؤیاپردازی کند یا اینکه بدون فکر عمل کند اغلب طبیعی است؛ اما در کودک مبتلا به بیش فعالی و نقص توجه تکانشی‌بودنِ کودک بیش ‌از حد می‌شود.

کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی، معمولاً کودکانی هستند که نمی‌توانند آرام بنشینند و این‌گونه به نظر می‌رسد که نمی‌توانند گوش کنند یا بر روی موضوعی تمرکز داشته باشند. اغلب در مدارس ممکن است از این کودکان به‌دلیل بی‌نظمی انتقاد شوند.

با اینکه بیشتر موارد بیماری اختلال کم‌توجهی- بیش‌‌فعالی در کودکان دیده می‌شود، اما بزرگسالان نیز ممکن است به این اختلال مبتلا شوند.

علائم اختلال بیش فعالی ممکن است فرد به‌ فرد، متفاوت باشد و در بعضی افراد شدید و در بعضی دیگر خیلی شدید نباشد. اما معمولا بیماری کم توجهی- بیش ‌فعالی به همراه سه نوع از اختلالات رفتاری ظاهر می‌شود:

• کم توجهی (Inattention)

• بیش‌ فعالی (Hyperactivity)

• عمل بدون تفکر (Impulsivity)

علائم و نشانه‌های ADH

همان ‌طور که گفته شد، بیماری کم توجهی- بیش ‌فعالی با سه اختلال ذکرشده ظاهر می‌شود، بنابراین، علائم این اختلال در سه گروه زیر دسته‌بندی می‌شوند:

کم‌توجهی (Inattention)

علائم کم‌توجهی در فرد مبتلا به بیماری کم توجهی می‌تواند به‌صورت موارد زیر بروز کند:

• پرت‌شدن حواس به آسانی؛
• ناتمام گذاشتن یک فعالیت و به‌سرعت به‌سوی یک فعالیت دیگر رفتن؛
• به‌سرعت خسته‌شدن از انجام یک عمل و بی‌حوصله‌شدن؛
• مشکل‌داشتن در تمرکز روی یک فعالیت یا تمام‌کردن آن و مشکل در اتمام تکالیف مدرسه؛
• گم‌کردن وسایل شخصی خود و سایر اشیا؛
• گوش‌نکردن یا بی‌توجهی به حرف‌های دیگران در هنگام صحبت‌کردن با آن‌ها؛
• خیال‌پردازی در طول روز یا سرگردانی (Wandering) بدون داشتن انگیزه برای انجام فعالیتی خاص؛
• مشکل‌داشتن در انجام دستورات و درخواست‌ها.

بیش‌‌فعالی (Hyperactivity)

افراد مبتلا ‌به ADHD علائم بیش‌فعالی نیز دارند. بیش‌فعال بودن شخص به‌صورت‌های مختلفی ممکن است ظاهر شود، مانند:

• بی‌قراری، پیچ‌وتاب دادن بدن و مشکل نشستن در یک جا؛
• صحبت‌کردن زیاد و بدون وقفه؛
• لمس‌کردن و بازی‌کردن با هر وسیله‌ای که در دسترس است؛
• انجام‌دادن وظایف و فعالیت‌ها به همراه ایجاد سروصدای فراوان.

عمل بدون تفکر (Impulsivity)

به‌علت بی‌توجهی و بیش‌‌فعال بودن، معمولا افرادِ مبتلا، در موارد زیادی بدون تفکر دست به عمل می‌زنند. برای مثال:

• انجام‌دادن اعمال بدون توجه به نتایج و عواقب آنها و به زبان آوردن صحبت‌های نسنجیده؛
• صبر‌نداشتن در همۀ فعالیت‌ها؛
• رعایت‌ نکردن نوبت؛
• علاقه‌نداشتن به تقسیم وسایل یا شریک‌شدن با دیگران؛
• پریدن وسط صحبت دیگران.

علائم و نشانه‌های گفته‌شده می‌تواند در هر دو گروه کودکان و بزرگسالان ظاهر شود؛ ولی برخی از آن‌ها فقط در کودکان دیده می‌شوند. از سوی دیگر باید توجه داشت که، علائم ذکرشده در کودکان مبتلا ‌به    ADHD  معمولا با هم بروز پیدا می‌کنند و بروز تعداد کمی از این علائم نشانۀ وجود ADHD نیست.

علل ایجاد ADHD

علت ایجاد این اختلال به‌درستی شناخته ‌نشده است ولی پژوهشگران تأثیر عوامل ژنتیکی و محیطی را در بروز این بیماری مؤثر می‌دانند. تحقیقات نشان داده‌اند که، بیماری کم‌توجهی در بعضی خانواده‌ها شایع‌تر است و ممکن است این بیماری به‌صورت ژنتیکی به ارث برسد.

در مورد عوامل محیطی، کشیدن سیگار و نوشیدن الکل در دوران حاملگیِ مادر می‌تواند باعث بروز       ADHD  در کودکانِ این مادران شود. تماس بیش از حد مجاز یا مسمومیت با مادۀ سرب در زمان کودکی نیز می‌تواند به بروز ADHD در کودکان منجر می‌شود.

تشخیص بیماری ADHD

تشخیص ADHD ساده نیست، زیرا اختلالات دیگری مانند اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب و برخی از انواع ناتوانی در یادگیری هم می‌توانند علائم مشابهی را نشان دهند.

مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) یک چک لیست اولیه را برای والدین و معلمان فراهم کرده تا اگر در مورد کودکی به وجود ADHD شک کنند، چک لیست را پرکرده و آن را به مسئول بهداشتی مدرسه بدهند.

لزوما هر کودکی که جنب‌وجوش فراوانی دارد یا مقداری بی‌توجه است به ADHD مبتلا نیست. باید توجه داشته باشید که تشخیص نهایی ADHD به عهدۀ پزشک روانشناس است.

درمان بیماری اختلال کم توجهی

باتوجه‌ به اینکه این بیماری اغلب در سنین کودکی ظاهر می‌شود، بررسی صحیح و درمان بیماری اختلال کم توجهی می‌تواند باعث جلوگیری از صدمات جبران‌ناپذیر به کودک شود.

در سال‌های ابتدایی زندگی، بدن و روان کودک رشد همه‌جانبه‌ای دارد. اختلال نقص توجه- بیش‌‌فعالی می‌تواند تأثیرات زیادی بر زندگی فرد داشته باشد؛ علاوه بر وجود مشکل در دامنۀ ارتباطات اجتماعی فرد، باعث جلوگیری از پیشرفت استعدادهای او می‌شود.

متخصص روان‌پزشک اطفال یا روان‌درمانگر اطفال می‌توانند به درمان کودکان مبتلا‌به ADHD کمک زیادی کند؛ زیرا هر کودک نیاز به طرح درمانی مخصوص به خود دارد.

هرچه درمان زودتر شروع شود نتایج بهتری خواهد داشت. درمان بیماری اختلال کم توجهی بیش‌فعالی با استفاده از داروها و سایر طرح‌های درمانی نظیر آموزش مهارت‌های یادگیری، تمرکز و مهارت‌های اجتماعی نیز توسط درمانگر به اجرا گذاشته می‌شود.

در مورد بزرگسالان هم یک روش درمانی متشکل از دارودرمانی، رفتاردرمانی، رژیم تغذیه‌ای و ورزش می‌تواند به افراد مبتلا کمک کند.

سخن پایانی

زندگی با یک فرد مبتلا‌به اختلال ADHD ممکن است بسیار خسته‌کننده باشد. باید توجه داشت که فرد مبتلا‌ به این اختلال، اغلب کنترلی بر رفتار منفی خود ندارد.

آموزش والدین، معلم و اعضای خانواده فرد مبتلا‌ به این اختلال نقش مهم و پررنگی در بهبود و کنترل بیماری فرد دارد. کودک مبتلا ‌به ADHD درصورت پیگیری صحیح و منظم برنامه‌های درمانی می‌تواند کودکی، نوجوانی و بزرگسالی تقریبا نرمالی داشته باشد و به رشد و توسعه ویژگی‌های فردی و زندگی خود بپردازد.

بیش فعالی اختلالی است که نیاز به مداخلۀ پزشکی دارد و درمان بیش فعالی با دارو و روش‌های شناختی‌رفتاری انجام می‌شود. اینکه باید برای درمان بیش فعالی چه کنیم، به تشخیص صحیح متخصص روان‌پزشک یا روانشناس وابسته است.

به‌دلیل شیوع بالای این اختلال و اینکه تشخیص به‌ موقع و درمان صحیح آن می‌تواند باعث جلوگیری از صدمات جبران‌ناپذیری شود، برای تشخیص و کسب آگاهی از اختلال ADHD به پزشک مراجعه کنید.

برای استفاده از خدمات پزشکی و کسب اطلاعات بیشتر به کلینیک شبانه روزی نوید سلامت، واقع در شرق تهران، مراجعه کنید.