سل: نبرد با عفونت خاموش
سل (توبرکلوزیس) یکی از قدیمی‌ترین و همچنان از مهم‌ترین بیماری‌های عفونی در جهان است که به‌وسیله باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (Mycobacterium tuberculosis) ایجاد می‌شود. این بیماری معمولاً ریه‌ها را درگیر می‌کند، اما می‌تواند به سایر قسمت‌های بدن نیز گسترش یابد. با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در پزشکی، سل هنوز هم یکی از مهم‌ترین علل مرگ‌ومیر در جهان به‌شمار می‌رود، به‌خصوص در کشورهای در حال توسعه.
با مراجعه به کلینیک شبانه روزی نوید سلامت، واقع در شرق تهران، از خدمات تخصصی پزشکی بهره مند شوید.
علل و نحوه انتقال سل:
سل از طریق استنشاق قطرات کوچک تنفسی حاوی باکتری که توسط فرد مبتلا به سل فعال منتشر می‌شود، منتقل می‌شود. این قطرات ممکن است از طریق سرفه، عطسه، صحبت کردن یا حتی خندیدن به هوا پرتاب شوند. وقتی فرد سالم این قطرات آلوده را تنفس کند، باکتری وارد ریه‌ها شده و در آنجا شروع به تکثیر می‌کند.
سل می‌تواند به دو صورت بروز کند:
- سل نهفته (لاتنت): در این حالت، باکتری در بدن فرد وجود دارد اما سیستم ایمنی بدن آن را در حالت خوابیده نگه می‌دارد. افراد مبتلا به سل نهفته علائمی ندارند و نمی‌توانند بیماری را به دیگران منتقل کنند، اما این حالت می‌تواند به سل فعال تبدیل شود.
- سل فعال: در این حالت، باکتری به‌صورت فعال تکثیر می‌شود و می‌تواند به دیگران منتقل شود. افراد مبتلا به سل فعال علائم مشخصی از بیماری را تجربه می‌کنند و نیاز به درمان فوری دارند.
علائم سل:
علائم سل بسته به محل عفونت و شدت بیماری متفاوت است. سل ریوی (که شایع‌ترین نوع است) معمولاً با علائم زیر همراه است:
- سرفه مداوم: یکی از علائم اصلی سل ریوی، سرفه‌ای است که بیش از سه هفته طول می‌کشد. این سرفه ممکن است خشک یا خلط‌دار باشد و گاهی خلط ممکن است خون‌آلود باشد.
- کاهش وزن بدون دلیل: کاهش وزن شدید و غیرقابل توضیح یکی از علائم سل است.
- تب و تعریق شبانه: بیمار ممکن است دچار تب خفیف یا متناوب شود و شب‌ها به شدت عرق کند.
- خستگی شدید: احساس خستگی و ضعف عمومی نیز از علائم شایع سل است.
- درد قفسه سینه: این درد معمولاً با تنفس عمیق یا سرفه بدتر می‌شود.
در صورتی که سل به سایر قسمت‌های بدن مانند غدد لنفاوی، استخوان‌ها، کلیه‌ها، مغز یا نخاع گسترش یابد، علائم دیگری ممکن است ظاهر شود که بسته به محل عفونت متفاوت است. این نوع از سل به‌عنوان سل خارج ریوی شناخته می‌شود.
تشخیص سل:
تشخیص سل شامل مراحل و آزمایش‌های مختلفی است:
- آزمایش پوستی (تست مانتو): در این روش، مقدار کمی از ماده‌ای به نام توبرکولین زیر پوست تزریق می‌شود و پس از 48 تا 72 ساعت واکنش پوستی بررسی می‌شود. این آزمایش می‌تواند نشان دهد که آیا فرد با باکتری سل تماس داشته یا خیر.
- آزمایش خون: آزمایش‌های خاصی وجود دارند که می‌توانند وجود عفونت سل را در خون تشخیص دهند.
- رادیوگرافی قفسه سینه: این روش تصویربرداری می‌تواند نواحی مشکوک به عفونت را در ریه‌ها نشان دهد.
- آزمایش خلط: نمونه‌گیری از خلط و بررسی آن زیر میکروسکوپ یا انجام کشت میکروبی می‌تواند وجود باکتری سل را تأیید کند.
- بیوپسی: در موارد مشکوک به سل خارج ریوی، ممکن است نیاز به نمونه‌برداری از بافت درگیر باشد.
درمان سل:
درمان سل پیچیده و طولانی‌مدت است و شامل استفاده از داروهای آنتی‌بیوتیک به مدت حداقل 6 تا 9 ماه است. این داروها شامل:
- ایزونیازید (Isoniazid)
- ریفامپین (Rifampin)
- پیرازینامید (Pyrazinamide)
- اتامبوتول (Ethambutol)
معمولاً این داروها به صورت ترکیبی تجویز می‌شوند تا از بروز مقاومت دارویی جلوگیری شود. پایبندی به درمان بسیار حیاتی است؛ اگر بیمار دوره درمان را کامل طی نکند یا داروها را به درستی مصرف نکند، ممکن است باکتری به داروها مقاوم شود، که درمان را بسیار دشوارتر و گاهی ناممکن می‌کند.
عوارض سل:
اگر سل به درستی درمان نشود، می‌تواند عوارض جدی و حتی مرگبار داشته باشد:
- آسیب دائمی به ریه‌ها: التهاب و تخریب بافت ریوی می‌تواند منجر به نارسایی تنفسی شود.
- انتشار به سایر اعضای بدن: سل می‌تواند به سایر اعضای بدن مانند استخوان‌ها، مغز و کلیه‌ها گسترش یابد و منجر به بیماری‌های جدی مانند مننژیت، التهاب استخوان و آسیب کلیوی شود.
- مقاومت دارویی: عدم رعایت کامل درمان می‌تواند منجر به بروز سویه‌های مقاوم به دارو شود، که درمان آنها بسیار دشوار و پرهزینه است.
پیشگیری از سل:
پیشگیری از سل شامل اقدامات مختلفی است:
- واکسیناسیون: واکسن BCG (باسیل کالمت-گورین) که به‌طور گسترده‌ای برای پیشگیری از سل به‌خصوص در کودکان استفاده می‌شود.
- شناسایی و درمان سل نهفته: افرادی که مبتلا به سل نهفته هستند باید تحت درمان قرار گیرند تا از بروز سل فعال جلوگیری شود.
- بهبود شرایط بهداشتی و اجتماعی: کاهش ازدحام در مکان‌های عمومی، بهبود تغذیه، و افزایش دسترسی به خدمات بهداشتی از اقدامات مؤثر در کنترل شیوع سل هستند.
- رعایت بهداشت فردی: پوشاندن دهان و بینی هنگام سرفه یا عطسه، شستن دست‌ها و استفاده از ماسک در محیط‌های پرخطر می‌تواند به کاهش انتقال بیماری کمک کند.
سل و سلامت جهانی:
سل یکی از چالش‌های مهم سلامت عمومی در سراسر جهان است، به ویژه در کشورهای در حال توسعه. تلاش‌های جهانی برای کنترل سل شامل برنامه‌های واکسیناسیون گسترده، بهبود تشخیص و درمان و مبارزه با مقاومت دارویی است. سازمان جهانی بهداشت (WHO) برنامه‌های متعددی برای ریشه‌کنی سل تا سال 2035 تحت عنوان استراتژی پایان سل (End TB Strategy) ایجاد کرده است. این برنامه‌ها بر پیشگیری، تشخیص زودهنگام، درمان کامل و تحقیق و توسعه داروهای جدید متمرکز هستند.
سل یک بیماری قابل درمان است، اما مبارزه با آن نیاز به همکاری جهانی، سرمایه‌گذاری در بهداشت عمومی، و پایبندی به استراتژی‌های پیشگیرانه و درمانی دارد.
کلینیک شبانه روری نوید سلامت، با کادر مجرب و متخصص پزشکی، در خدمت سلامتی شماست.
