درمان و پیشگیری دیابت
دیابت که در اصطلاح به آن مرض قند نیز گفته می‌شود، نوعی بیماری است که در آن انسولین در بدن تولید نمی شود و یا اگر در بدن موجود باشد، قابلیت استفاده از آن وجود ندارد. به بیان ساده تر زمانی که قند موجود در خون شما بیشتر از حد طبیعی باشد، به احتمال زیاد به دیابت مبتلا شده اید.
انسولین هورمونی است که توسط لوزالمعده (پانکراس) در بدن تولید می‌شود، این هورمون قند را از خون گرفته و آن را وارد سلول‌ها می کند تا به عنوان انرژی استفاده شود. میزان انسولین در بدن مبتلایان به دیابت کم است. یا به دلایل گوناگون تاثیر کافی را ندارد؛ بنابراین مقدار قند خون این افراد بدون آنکه از انسولین موجود در خون استفاده شود، بالا می رود. از طرفی سلول ها در این موقعیت کم انرژی و بی انرژی می مانند. ضمن آنکه این افزایش قند در خون زمینه ساز بروز مشکلات و بیماری های متعدد دیگری نیز خواهد شد.
بنابراین دیابت را می توان نوعی بیماری متابولیکی شایع، مربوط به غدد دانست که موجب افزایش سطح قند یا گلوکز داخل خون می شود. این عارضه به دلیل نقص در ترشح هورمون انسولین یا عملکرد ناکافی آن بروز پیدا می کند و عوارض جدی دیگری را برای سلامتی فرد مبتلا به دنبال خواهد داشت.
با مراجعه به کلینیک شبانه روزی نوید سلامت، واقع در شرق تهران، از خدمات تخصصی پزشکی بهره مند شوید.
انواع دیابت
به طور کلی بر اساس روش های کنترل و درمان دیابت می توان گفت که دو نوع دیابت وجود دارد. یکی دیابت مزمن و طولانی مدت است که خود در دو گونه دیابت نوع یک و دیابت نوع دو شناخته شده است. نوع دیگری از دیابت وجود دارد که مقطعی است و غالبا در دوران بارداری رخ می دهد و خوشبختانه در اکثر موارد پس از زایمان و تولد نوزاد این مشکل رفع می شود. دیابت بارداری با رعایت یک رژیم غذایی متعادل، به خوبی قابل کنترل است. البته در صورت عدم کنترل، فرد با خطر سقط جنین و ابتلا به دیابت نوع ۲ در آینده نیز مواجه خواهد بود.
لازم به ذکر است در مواردی که فرد به علائم پیش دیابت مشکوک است، مستعد ابتلا به دیابت می باشد.
۱- پیش دیابت چیست؟
در پیش دیابت فرد هنوز به یکی از انواع اصلی دیابت مبتلا نشده است اما مستعد ابتلا به آنها می باشد. این حالت غالبا در افرادی دیده می شود که والدین آنها سابقه ابتلا به دیابت را داشته اند. همچنین در خانواده هایی که سبک زندگی و رژیم غذایی آنها ناسالم است شاهد بروز علائم پیش دیابت هستیم. قند خون در این افراد نیز افزایش پیدا می کند. اما سطح آن به اندازه ای نیست که بتوان گفت فرد دچار بیماری قند خون است. بنابراین این افراد بایستی مراقبت های لازم را به عمل آورند و سریعتر درمان شوند تا در آینده به مرض قند مبتلا نگردند.
روش های درمان پیش دیابت:
با اصلاح سبک زندگی و استفاده از یک رژیم غذایی سالم می توانید قند خون خود را کاهش دهید و همچنین از افزایش سطح قند خون پیشگیری کنید. بدین منظور بهتر است موارد مهم زیر را در نظر داشته باشید:
- کنترل وزن و کمک به لاغری و تناسب اندام
- انجام تمرینات ورزشی حداقل ۲۰ دقیقه در روز
- استفاده از متفورمین به ویژه برای خانم های مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک، بیماران قلبی، افرادی که پیش دیابت در حال پیشرفت دارند و بیماران مبتلا به کبد چرب
- داروهایی که سطح کلسترول خون را کنترل می نمایند نظیر استاتین ها
- داروهای کنترل کننده فشارخون بالا
- استفاده از آسپرین در دوزهای پائین
۲- دیابت نوع ۱
علت دیابت نوع 1 که به آن دیابت وابسته به انسولین نیز گفته می‌شود، ژنتیکی و محیطی است و هنوز علت شروع آن به‌طور کامل شناسایی نشده؛ اما آنچه مسلم است، شیوع بیماری دیابت نوع یک کمتر از نوع دو است. در واقع شیوع این بیماری به سن خاصی ارتباط ندارد، اما معمولا در کودکان و جوانان شایع تر است.
در بیماران مبتلا به دیابت نوع 1، انسولین به مقدار کمی تولید می شود و این افراد به تزریق روزانه انسولین نیاز پیدا خواهند کرد. برخی از عواملی که دیابت نوع ۱ بدان وابسته است عبارتند از:
- سبک زندگی
- فاکتورهای محیطی
- عوامل ارثی و سابقه خانوادگی
- بیماری های غدد و لوزالمعده
- بیماری های خود ایمنی و وجود پروتئین ها و آنتی بادی ها در بدن
- محل زندگی
به دیابت نوع 1، دیابت جوانان نیز گفته می شود. از طرفی برخی از محققان دیابت نوع ۱ را نوعی بیماری خود ایمنی می شناسند که در آن سیستم ایمنی فرد به اشتباه آنتی بادی هایی را تولید می کند که به بافت بدن آسیب وارد می کنند. در این نوع بیماری، سیستم ایمنی به سلول های بتای پانکراس که مسئول تولید انسولین در بدن هستند حمله ور می شود. با تخریب این سلول ها پانکراس قادر به تولید و ترشح انسولین به میزان مورد نیاز بدن نخواهد بود. با کاهش سطح انسولین در خون، میزان قند خون افزایش پیدا می کنند و عوارض دیابت نوع ۱ در فرد دیده می شود. در این مرحله فرد ناچار به استفاده از انسولین به شکل دارو و تزریق آن در طول روز خواهد بود.
روش های درمان:
- تزریق انسولین
- استفاده از پمپ انسولین
- چک کردن قند خون
- شمارش کربوهیدرات
۳- دیابت نوع ۲
دیابت نوع دو اغلب در بزرگسالان شایع است. اما امروزه به علت زندگی های کم تحرک و استفاده از غذاهای پرچرب، فست فودها و غذاهای فرآوری شده و اضافه وزن در کودکان و نوجوانان شاهد بروز این بیماری در سنین پایین تر هم هستیم. برخی از اصلی ترین دلایل و عوامل ابتلا به نوع ۲ دیابت عبارتند از:
- افزایش سن
- سابقه ارثی و خانوادگی
- افزایش وزن و چاقی
- سندروم تخمدان پلی کیستیک(PCO)
- سابقه ابتلا به دیابت بارداری
- سطح بالای کلسترول بد و تری گلیسرید
- فشار خون بالای مزمن
تقریبا ۹۰ درصد از موارد ابتلا به دیابت مربوط به نوع ۲ آن است و در این حالت، بدنِ بیمار علیرغم تولید انسولین به میزان کافی، به دلایل مختلف قادر به استفاده از آن نیست. در نتیجه نخواهد توانست سطح قند خود را کنترل نماید.
بر خلاف دیابت نوع ۱ در نوع ۲ غده پانکراس به خوبی انسولین مورد نیاز را تولید می نماید. اما سلول ها نسبت به پاسخ به آن مقاومت می نمایند و در نتیجه گلوکز به سلول هایی که نیاز به انرژی دارند منتقل نمی شود و در خون باقی می ماند. در اکثر موارد دلایل ژنتیکی در بروز نوع ۲ دخیل هستند. ولی افزایش وزن می تواند تاثیر مستقیم و شدیدی بر پیشرفت این بیماری داشته باشد. این در حالی است که بسیاری از مبتلایان به این بیماری دچار اضافه وزن نمی باشند.
روش های درمان:
در دیابت نوع 2، لازم است افراد سبک زندگی خود را تغییر دهند و از یک رژیم غذایی سالم پیروی کنند و در صورت عدم کنترل آن، از داروهای خوراکی نیز استفاده نمایند.
قند خون بالا در دوران بارداری
در دوران بارداری به دلیل ترشح برخی از هورمون ها سطح قند خون افزایش می یابد که در اکثر موارد پس از زایمان این علائم به طور کل از بین می روند. اما چون افزایش سطح قند خون در این دوران، برای مادر و جنین خطرناک است، تشخیص به موقع آن و مراجعه به پزشک زنان یا پزشک غدد از اهمیت زیادی برخوردار است. در صورت عدم تشخیص و درمان ممکن است مادر یا کودک در آینده به دیابت نوع2 مبتلا شوند. این بیماری بیشتر در خانم های باردار با شرایط زیر رخ می دهد:
- افرادی که سابقه خانوادگی دیابت دارند
- خانم های بالای ۲۵ سال
- اضافه وزن پیش از حاملگی
۱۲ عارضه خطرناک که دیابتی ها را تهدید می نماید
۱- کمای دیابتی
یکی از خطرناک ترین عوارض دیابت، ابتلا به کمای دیابتی می باشد. در این حالت فرد همانند کمای معمولی هوشیاری خود را به دنبال افزایش قابل توجه سطح قند خون یا کاهش شدید و ناگهانی آن، از دست می دهد. این عارضه بسیار خطرناک است و افرادی که به آن دچار می شوند بایستی سریعا تحت درمان اورژانسی قرار بگیرند. زیرا در مواردی می تواند حتی منجر به مرگ فرد شود.
۲- زخم پای دیابتی
یکی از آشناترین عوارض ابتلا به قند خون بالا، بیماری زخم پای دیابتی است که به دنبال آن به اعصاب پای فرد آسیب وارد می شود. در مواردی این موضوع منجر به عدم خون رسانی صحیح به پاها می شود و بسیار خطرناک خواهد بود. زخم های جزئی و حتی تاول هایی که در پای این افراد ایجاد می شود اگر به درستی و سریع درمان نشوند، می توانند به عفونت های خطرناکی مبدل گردند که حتی می تواند منجر به قطع انگشت یا حتی اندام پا در این افراد شود. لازم است افراد دیابتی از کفش های با کیفیت و راحت استفاده کنند تا گردش خون در پاها به درستی انجام شود. بروز هر نوع عفونت یا زخم در پاها می تواند بسیار خطرناک باشد. زیرا به دلیل عدم خونرسانی صحیح سیستم ایمنی در این بخش ها بسیار ضعیف عمل می کند.
۳- مشکلات کلیوی
بیماری نفروپاتی که نوعی آسیب به کلیه ها است می تواند در بیماران مبتلا به قند خون بالا رخ دهد. با افزایش سطح قند در خون به رگ های خونی کوچکی که در کلیه ها وجود دارد و وظیفه تصفیه خون را عهده دار می باشد، آسیب وارد می شود. در نتیجه فرد به نارسایی کلیوی دچار می شود که در برخی مواد برگشت ناپذیر است و فرد مبتلا ناچار به انجام دیالیز یا حتی پیوند کلیه خواهد شد.
۴- بیماری های دهان و لثه ها (پریودنتال)
بیماری های پریودنتال به ویژه در افرادی که بهداشت دهان و دندان خود را رعایت نمی کنند بسیار شایع است. زیرا این افراد به دلیل ابتلا به دیابت سیستم ایمنی ضعیف تری نسبت به افراد سالم دارند. با کوچکترین مشکل یا زخم در لثه ها ممکن است با عفونت ها و بیماری های مشابه مواجه شوند که به راحتی قابل درمان نیست.
ضمن آنکه ایجاد پلاک در دهان و دندان های افراد مبتلا به قند خون بالا که بهداشت فردی را رعایت نمی کنند می تواند زمینه ساز التهاب و عفونت در لثه ها و در نهایت در دندان ها و حتی استخوان فک شود.
۵- مشاهده کتون زیاد در خون
کتواسیدوز دیابتی که ناشی از افزایش کتون در ادرار است از بیماری های شایعی است که افراد دیابتی به آن دچار می شوند. در مواقعی که سلول های فرد گرسته باشد برای تامین انرژی به تجزیه چربی ها اقدام می نماید. این عمل اسیدهای سمی تحت عنوان کتون را تولید می کنند که می تواند علائمی نظیر ضعف، کاهش اشتها، تب و درد در معده و در مواردی استفراغ را به دنبال داشته باشد.
با دارا بودن علائم فوق می توان به افزایش سطح کتون در ادرار افراد مشکوک شد و آن را بررسی کرد. بیماری کتواسیدوز دیابتی معمولا در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ شایع تر است.
۶- دردهای نوروپاتی در دیابتی ها
بالا رفتن سطح قند خون می تواند به دیواره رگ های خونی و مویرگ ها آسیب وارد کند. این مویرگ ها مسئول تغذیه سلول های عصبی در بدن هستند. با آسیب به آنها، اعصاب بدن فرد به ویژه در ناحیه پاها تحت تاثیر قرار خواهد گرفت و عوارضی نظیر سوزن سوزن شدن پاها، تیر کشیدن، درد یا سوزش در انگشتان دست ها و پاها را نمایان می سازد. این درد می تواند در سایر قسمت های بدن نیز گسترش پیدا کند.
تقریبا ۲۵ درصد از افراد مبتلا به قند خون بالا از نوروپاتی دیابتی (PDN) یا دردهای مزمن عصبی ناشی از دیابت رنج می برند. در موارد حاد تر و به دنبال عدم درمان مناسب، سایر اندام های بدن نیز تحت تاثیر قرار خواهند گرفت و ممکن است آسیب به اعصاب در سیستم گوارشی موجب بروز تهوع، استفراغ، اسهال، یبوست یا حتی اختلالات نعوظ در مردان شود.
۷- هیپوگلیسمی حاد
هیپوگلیسمی یک بیماری تهدید کننده برای افراد مبتلا به مرض قند است که در مواردی که قند خون از ۶۰۰ میلی گرم در هر دسی لیتر خون فراتر رود، با علائمی نظیر تشنگی بیش از حد و خشکی دهان، خواب آلودگی، سردرگمی، تب، ضعف بینایی و حتی توهم خود را نشان می دهد. با مشاهده این علائم لازم است به پزشک مراجعه شود.
۸- بیماری های قلبی و عروقی
جالب است بدانید افزایش سطح قند خون می تواند ریسک ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی را افزایش دهد. به خصوص بیماری عروق کرونر که با درد قفسه سینه همراه است. سکته های قلبی و تنگی شریان ها حتی سکته های مغزی نیز می توانند با افزایش شدید قند خون اتفاق بیفتند.
۹- آسیب به بینایی
بیماری چشمی رتینوپاتی دیابتی که می تواند حتی به نابینایی فرد نیز منتهی شود در اثر آسیب به عروق شبکیه چشم اتفاق می افتد. افزایش سطح قند خون می تواند خطر بیماری های چشمی دیگر نظیر گلوکوم یا حتی آب مروارید را نیز افزایش دهد.
۱۰- آسیب به شنوایی
در افراد مبتلا به دیابت ابتلا به بیماری های شنوایی و ضعف در شنوایی متداول تر است. این اختلال از متداول ترین عوارض دیابت است که می تواند با آسیب به رگ های خونی و مویرگ های داخل گوش به ضعف شنوایی و در مواردی ناشنوایی منجر شود.
۱۱- آسیب به پوست
بیماری های پوستی مرتبط به انواع عفونت های باکتریایی و قارچی از شایع ترین نوع عوارض ابتلا به بیماری قند خون بالا هستند. تاخیر در ترمیم زخم ها می تواند موجب تشدید مشکلات پوستی در افراد دیابتی شود.
۱۲- افسردگی و زوال عقل
افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ بیشتر مستعد بیماری هایی نظیر افسردگی و آلزایمر هستند. با افزایش میزان قند خون در بدن خطر ابتلا به آلزایمر نیز افزایش می یابد. همچنین بیماران مبتلا به دیابت از نوع ۱ و ۲ بیشتر در معرض افسردگی قرار دارند که همین امر، کنترل بیماری را نیز دشوار تر می سازد.
تست ها و آزمایش های معتبر تشخیص دیابت
برای بررسی و اندازه گیری سطح قند خون روش های مختلفی وجود دارد. البته افراد مبتلا نیز لازم است آزمایش دیابت و چکاپ های منظم را انجام دهند. بسته به شرایط بیمار و تشخیص پزشک ممکن است آزمایش ها و تست های تشخیصی زیر تجویز شوند:
- تست قند خون به صورت تصادفی که یک نمونه بدون در نظر گرفتن زمان مصرف آخرین وعده غذایی از فرد گرفته می شود. اگر سطح قند خون در حدود ۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر خون یا بیشتر باشد، فرد به مرض قند مبتلا شده است.
- تست هموگلوبین A1C که فرد بدون نیاز به ناشتا بودن میانگین قند خود را در طول ۲ تا ۳ ماه اندازه گیری می کند. اگر سطح هموگلوبین A1C بیش از ۶.۵ باشد فرد به قند خون مبتلا است. اما در محدوده ۵.۷ تا ۶.۴ فرد در مرحله پیش دیابت است و در سطوح پایین تر خوشبختانه فرد سالم است.
- تست قند خون ناشتا که در صبح ار فرد گرفته می شود و در آن سطوح کمتر از ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر طبیعی به نظر می رسد. محدوده ۱۰۰ تا ۱۲۵ نشانه مرحله پیش دیابت یا اختلال گلوکز ناشتا و سطوح بالای ۱۲۶ نشانه ابتلا به دیابت است.
- آزمایش ادرار برای افراد مشکوک به نوع ۱ تجویز می شود که وجود کتون در ادرار را بررسی می نمایند.
- تست تحمل گلوکز خوراکی روشی است که سطح قند خون ناشتا را در ابتدا اندازه می گیرند. سپس پس از نوشیدن یک مایع شیرین، سطح قند خون را با گذشت ۲ ساعت مجدد اندازه می گیرند. اگر سطح قند خون کمتر از ۱۴۰ باشد طبیعی است. اما در محدوده بالاتر از ۲۰۰ میلی گرم و پس از ۲ ساعت نشان دهنده ابتلا به بیماری قند خون خواهد بود.
آیا درمان قطعی برای دیابت وجود دارد؟
سریعترین و بهترین روش درمان دیابت در همه انواع آن، پیروی از یک سبک زندگی سالم به همراه ورزش و فعالیت های بدنی کافی در طول روز است. لازم است با توجه به نوع بیماری، سطح قند خون و انسولین را بررسی کنید و از داروهای خوراکی به توصیه پزشک استفاده کنید.
به یاد داشته باشید حفظ وزن در محدوده سالم و انجام فعالیت های منظم نظیر پیاده روی در طول روز یا ورزش های سبک می تواند بسیار کمک کننده باشد. متداول ترین و سریع ترین روش های درمانی برای بیماران مبتلا به بیماری قند خون عبارتند از:
- استفاده از مواد غذایی سالم بدون قند و شکر مصنوعی
- ورزش و فعالیت های بدنی
- استفاده از داروهای خوراکی نظیر قرص هایگلیمپراید، گلوکوفاژ، گلی کلازید و …
- استفاده از انسولین
- چک کردن قند خون به طور منظم
- در موارد حادتر پیوند پانکراس
- جراحی باریاتریک
- و در نهایت کاهش وزن
روش های پیشگیری از دیابت
با توجه به عوارض خطرناک و متعددی که این بیماری دارد، پیشگیری بهتر از درمان است. به منظور پیشگیری از ابتلا به انواع دیابت راهکارهای موثری وجود دارد. البته لازم به ذکر است دیابت نوع ۱ قابل پیشگیری نبوده و بیشتر یک عامل وراثتی است. اما در همه موارد انتخاب سبک زندگی سالم بسیار کمک کننده است. افرادی که در مرحله پیش دیابت هستند همچنین افراد مستعد به نوع ۲ این بیماری، همچنین به منظور پیشگیری از افزایش قند خون در بارداری راهکارهای زیر را در نظر داشته باشید:
- مصرف غذاهای سالم با چربی و کالری کم و فیبر بالاتر
- استفاده از یک رژیم غذایی سرشار از غلات تصفیه نشده (نظیر نان با سبوس یا برنج قهوه ای)، میوه ها و سبزیجات
- ورزش و تمرینات بدنی حداقل ۲۰ الی ۳۰ دقیقه در روز همانند پیاده روی تند یا دوچرخه سواری
- کاهش وزن و ممانعت از چاقی
با کاهش وزن دیابت را کنترل کنید
همانطور که گفته شد یکی از مهم‌ترین دلایل ابتلا به دیابت، به‌خصوص دیابت نوع دوم که اکتسابی است، چاقی و اضافه وزن است. همچنین عدم مصرف غذای سالم، در صورت عدم چاقی نیز می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد دیابت شود. به همین دلیل پیشنهاد می‌کنیم چنانچه وزن شما از حالت مناسب، یعنی وزنی که با قد شما متناسب باشد؛ بیشتر است، حتما نسبت به گرفتن یک رژیم لاغری اقدام نمایید.
کلینیک شبانه روری نوید سلامت، با کادر مجرب و متخصص پزشکی، در خدمت سلامتی شماست.